Maklumat peribadi – merujuk kepada data sensitif dan rahsia mengenai diri kita yang memerlukan perlindungan yang ketat. Di dunia maya, kita sering diminta untuk berkongsi maklumat peribadi, seperti semasa mendaftar akaun e-mel, media sosial, atau menetapkan alamat penghantaran dalam talian.
Walau bagaimanapun, maklumat peribadi ini boleh disalahgunakan, contohnya melalui kecurian identiti, pemprosesan transaksi dalam talian tanpa kebenaran, atau ancaman keselamatan terhadap diri sendiri atau orang tersayang. Oleh itu, adalah sangat penting bagi pengguna internet untuk mengamalkan langkah-langkah perlindungan privasi dengan berhati-hati.
Berikut adalah penjelasan terperinci yang telah dirangkum oleh loginmasuk.my.
Apa Itu Maklumat Peribadi?
Maklumat peribadi merujuk kepada sebarang jenis data yang boleh digunakan untuk mengenal pasti seseorang secara langsung atau tidak langsung. Ini termasuk:
- Nama penuh
- Alamat kediaman atau alamat surat-menyurat
- Alamat e-mel
- Nombor telefon
- Nombor kad pengenalan atau pasport
- Data biometrik seperti cap jari atau imbasan retina
- Maklumat kewangan seperti nombor akaun bank atau butiran kad kredit
- Rekod perubatan
- Data lokasi
- Alamat IP atau data penggunaan internet
Apakah Contoh Maklumat Peribadi?
Berikut adalah beberapa contoh maklumat peribadi:
- Nama penuh (contoh: Muhammad Aiman bin Razali)
- Nombor kad pengenalan (contoh: 900123-14-5678)
- Alamat kediaman (contoh: No. 123, Jalan Bukit Indah, Taman Permai, 56000 Kuala Lumpur, Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur)
- Nombor telefon (contoh: 012-3456789)
- Alamat e-mel (contoh: [email protected])
- Tarikh lahir (contoh: 23 Januari 1990)
- Maklumat pasport (contoh: A1234567)
- Maklumat lesen memandu (contoh: AB1234567890)
- Nombor akaun bank (contoh: 1234567890)
- Nombor kad kredit (contoh: 1234 5678 9012 3456)
- Maklumat perubatan (contoh: sejarah penyakit, preskripsi ubat)
- Maklumat insurans (contoh: nombor polisi insurans hayat: LI-1234567)
- Rekod pendidikan (contoh: Ijazah Sarjana Muda Sains Komputer, Universiti ABC, 2015)
- Rekod pekerjaan (contoh: Pengaturcara, Syarikat XYZ, 2018-sekarang)
- Maklumat kewangan (contoh: penyata cukai pendapatan, slip gaji)
- Data biometrik (contoh: cap jari, imbasan retina)
- Maklumat keluarga (contoh: nama pasangan, anak)
- Data lokasi (contoh: kedudukan GPS, alamat IP)
- Gambar atau video individu yang boleh dikenal pasti
- Akaun media sosial (contoh: ID Facebook, ID Instagram)
Maklumat ini dianggap peribadi kerana ia boleh digunakan untuk mengenal pasti individu tertentu dan berpotensi disalahgunakan jika jatuh ke tangan yang salah.
Apakah Kepentingan Melindungi Maklumat Peribadi?
Melindungi maklumat peribadi adalah sangat penting untuk menjaga keselamatan, privasi, dan kesejahteraan individu. Dengan perkembangan teknologi dan penggunaan meluas internet, data peribadi kini lebih mudah terdedah kepada pelbagai ancaman siber seperti kecurian identiti, penipuan, penggodam, dan pengintipan.
Maklumat sensitif seperti nombor kad pengenalan, butiran akaun bank, sejarah perubatan, dan aktiviti dalam talian boleh disalahgunakan oleh pihak yang tidak bertanggungjawab untuk tujuan jenayah atau eksploitasi. Oleh itu, melindungi maklumat peribadi adalah langkah penting untuk mengelakkan kerugian kewangan, kerosakan reputasi, tekanan emosi, dan gangguan privasi yang boleh menjejaskan kualiti hidup seseorang.
Selain itu, melindungi maklumat peribadi juga penting untuk hak individu dan autonomi. Setiap orang berhak untuk mengawal bagaimana data peribadi mereka dikumpul, digunakan, dan dikongsi oleh organisasi atau pihak ketiga.
Undang-undang perlindungan data seperti GDPR di Eropah dan PDPA di Malaysia mengiktiraf kepentingan ini dengan memberikan individu lebih kawalan ke atas data mereka dan mewajibkan organisasi untuk mengendalikan data peribadi secara telus dan bertanggungjawab.
Dengan mengambil langkah-langkah perlindungan yang sewajarnya seperti menghadkan perkongsian maklumat, menggunakan tetapan privasi, dan berwaspada terhadap permintaan maklumat yang mencurigakan, individu dapat melindungi maklumat peribadi mereka dan mengekalkan hak privasi mereka.
Bagaimana Cara Melindungi Maklumat Peribadi dan Mengelakkan Kebocoran Data?
Terdapat beberapa langkah penting yang boleh diambil untuk melindungi maklumat peribadi dan mencegah kebocoran data. Berikut adalah panduan terperinci mengenai langkah-langkah tersebut:
1. Hadkan Perkongsian Maklumat
Hadkan perkongsian maklumat peribadi dengan berhati-hati. Pertimbangkan sama ada maklumat yang ingin dikongsi adalah benar-benar diperlukan dan pastikan pihak yang memintanya boleh dipercayai.
Elakkan mendedahkan butiran sensitif seperti nombor kad pengenalan, maklumat akaun bank, atau sejarah perubatan kecuali melalui saluran yang selamat dan untuk tujuan yang sah.
2. Gunakan Kata Laluan yang Kukuh
Pilih kata laluan yang sukar diteka dengan menggabungkan huruf besar, huruf kecil, nombor, dan aksara khas. Pastikan kata laluan mempunyai sekurang-kurangnya 12 aksara dan gunakan kata laluan unik untuk setiap akaun.
Tukar kata laluan secara berkala dan gunakan pengurus kata laluan untuk menyimpan kata laluan kompleks jika sukar diingati.
3. Kemas Kini Perisian dan Sistem Operasi
Aktifkan kemas kini automatik untuk sistem operasi, penyemak imbas internet, dan aplikasi pada semua peranti anda.
Pasang dan kemas kini perisian antivirus dan anti-malware dari vendor yang dipercayai, serta gantikan peranti atau perisian yang tidak lagi menerima kemas kini keselamatan.
4. Berhati-hati dengan E-mel dan Pautan Mencurigakan
Berwaspada terhadap e-mel phishing yang cuba menipu anda untuk mendedahkan maklumat peribadi.
Jangan klik pautan dalam e-mel yang tidak diminta atau mencurigakan, dan semak alamat e-mel penghantar serta nama domain pautan sebelum bertindak balas.
5. Gunakan Penyulitan
Aktifkan penyulitan pada peranti seperti BitLocker (Windows) atau FileVault (Mac) untuk melindungi data pada cakera keras.
Sulitkan storan mudah alih seperti pemacu USB dan pastikan sambungan HTTPS digunakan semasa melayari laman web sensitif. Gunakan VPN apabila menyambung ke rangkaian tidak dipercayai atau WiFi awam.
6. Lindungi Peranti Anda
Tetapkan kunci skrin yang kukuh pada semua peranti dan konfigurasikan peranti untuk dikunci secara automatik selepas tempoh tidak aktif.
Aktifkan ciri mencari peranti untuk mengesan peranti yang hilang atau dicuri dan pertimbangkan penggunaan kes atau pelindung skrin untuk perlindungan tambahan.
7. Berhati-hati dengan Rangkaian WiFi Awam
Elakkan log masuk ke akaun sensitif semasa menggunakan WiFi awam yang tidak dilindungi.
Pastikan anda menyambung ke rangkaian WiFi yang sah dan gunakan VPN untuk melindungi trafik internet anda daripada pengintipan.
8. Semak Tetapan Privasi
Kaji dan sesuaikan tetapan privasi untuk akaun media sosial dan perkhidmatan dalam talian.
Hadkan keterlihatan profil dan hantaran kepada rakan atau koneksi yang diluluskan dan nyahdayakan ciri penjejakan lokasi atau perkongsian data yang tidak diperlukan.
9. Hapus Data Sebelum Melupuskan Peranti
Buat salinan pendua data yang ingin disimpan sebelum memadamnya dari peranti yang akan dilupuskan.
Gunakan ciri reset kilang atau perisian penyahsediaan untuk menghapus data secara kekal dari peranti.
10. Berwaspada Terhadap Permintaan Maklumat Peribadi
Jangan memberikan maklumat peribadi melalui telefon, e-mel, atau secara peribadi tanpa mengesahkan identiti pihak yang meminta.
Hubungi organisasi secara langsung melalui nombor telefon atau e-mel yang sah untuk mengesahkan permintaan maklumat.
11. Pantau Akaun dan Laporan Kredit Anda
Daftar untuk pemberitahuan transaksi dari bank dan penyedia kad kredit, semak penyata anda secara berkala, dan pertimbangkan untuk menggunakan perkhidmatan pemantauan kredit.
Dapatkan salinan laporan kredit tahunan dan laporkan sebarang aktiviti yang mencurigakan kepada pihak berkuasa atau pembekal kredit dengan segera.
Dengan mengikuti langkah-langkah ini, anda boleh meningkatkan tahap perlindungan maklumat peribadi anda dan mengurangkan risiko kebocoran data.
Apakah Kesan Mendedahkan Maklumat Peribadi?
Pendedahan maklumat peribadi boleh menyebabkan pelbagai kesan negatif yang serius kepada individu. Apabila maklumat sensitif seperti nombor kad pengenalan, butiran akaun bank, alamat e-mel, atau sejarah perubatan didedahkan kepada pihak yang tidak bertanggungjawab, ia boleh disalahgunakan dengan cara berikut:
1. Kecurian Identiti
Kecurian identiti berlaku apabila penjenayah menggunakan maklumat peribadi mangsa tanpa kebenaran untuk membuka akaun bank, memohon pinjaman, atau melakukan aktiviti penipuan lain.
Ini boleh mengakibatkan kerosakan kewangan yang besar dan menjejaskan penilaian kredit mangsa, menjadikannya sukar untuk mendapatkan pinjaman atau membuka akaun baru di masa hadapan.
2. Gangguan Privasi
Pendedahan maklumat peribadi boleh menyebabkan gangguan privasi seperti menerima e-mel spam, panggilan pemasaran yang tidak diingini, atau penguntitan dalam talian. Ini boleh mengganggu kehidupan harian mangsa dan menyebabkan stres.
3. Serangan Psikologi
Maklumat yang didedahkan juga boleh digunakan untuk serangan psikologi seperti ugutan atau pemerasan.
Penjenayah mungkin menggunakan maklumat peribadi mangsa untuk mengancam atau memeras wang dengan cara yang menjejaskan kesejahteraan mental dan emosional mangsa.
4. Risiko Keselamatan Fizikal
Dalam kes yang lebih serius, pendedahan maklumat peribadi seperti alamat rumah atau tempat kerja boleh menimbulkan risiko keselamatan fizikal.
Jika maklumat ini jatuh ke tangan individu yang berniat jahat, ia boleh menyebabkan ancaman kepada keselamatan peribadi mangsa.
Risiko Maklumat Peribadi Dalam Talian
Dengan perkembangan teknologi dan semakin banyak aspek kehidupan kita beralih ke dalam talian, risiko terhadap maklumat peribadi turut meningkat. Berikut adalah beberapa ancaman utama yang perlu diberi perhatian:
1. Broker Data
Broker data adalah syarikat yang mengumpul, menyimpan, dan menjual maklumat peribadi individu. Maklumat ini boleh merangkumi pelbagai data seperti:
- Kepentingan Peribadi: Seperti minat dan tabiat pengguna yang dikumpul dari aktiviti dalam talian.
- Data Demografi: Termasuk umur, jantina, pendapatan, dan lokasi.
- Maklumat Peribadi Sensitif: Seperti alamat rumah, nombor telefon, dan sejarah pembelian.
Kesan: Broker data menggunakan maklumat ini untuk menghasilkan iklan yang disasarkan dengan sangat tepat. Ini mungkin tidak hanya mempengaruhi pengalaman pengguna dalam talian tetapi juga menimbulkan kebimbangan tentang privasi kerana data anda digunakan untuk tujuan yang mungkin tidak anda sedari atau bersetuju.
2. Kecurian Identiti
Kecurian identiti berlaku apabila maklumat peribadi anda digunakan tanpa kebenaran untuk tujuan jenayah atau penipuan. Bentuk-bentuk kecurian identiti termasuk:
- Pendaftaran Kad Kredit: Penjenayah mungkin menggunakan maklumat peribadi anda untuk membuka akaun kad kredit atas nama anda.
- Pemerasan dan Ugutan: Penggunaan maklumat peribadi untuk memeras ugut anda atau seseorang yang anda kenali.
- Penyalahgunaan Imej: Penjenayah mungkin menggunakan imej atau maklumat peribadi anda dalam ugutan emosi atau penipuan.
Kesan: Kecurian identiti boleh menyebabkan kerosakan kewangan yang besar, merosakkan reputasi anda, dan menyukarkan proses pemulihan kerana kesan negatifnya boleh meluas ke pelbagai aspek kehidupan anda.
3. Pemancingan Data (Phishing)
Pemancingan data adalah taktik di mana penjenayah menyamar sebagai pihak berkuasa, perniagaan, atau institusi kewangan untuk mendapatkan maklumat sensitif dari mangsa. Bentuk pemancingan data termasuk:
- E-mel Phishing: Penipu menghantar e-mel yang kelihatan sah untuk mendapatkan maklumat seperti nombor akaun bank atau butiran log masuk.
- Panggilan Telefon: Penjenayah menyamar sebagai wakil dari bank atau institusi untuk memohon maklumat peribadi anda.
- Laman Web Palsu: Membina laman web yang kelihatan seperti laman web sah untuk memancing maklumat log masuk atau data peribadi.
Kesan: Pemancingan data boleh mengakibatkan pencurian maklumat kewangan, akses tanpa izin ke akaun peribadi, dan penipuan yang melibatkan kerugian kewangan.
Langkah-Langkah Perlindungan
Untuk melindungi maklumat peribadi anda dari risiko dalam talian, pertimbangkan langkah-langkah berikut:
- Kawal Tetapan Privasi: Semak dan kemas kini tetapan privasi anda di laman web dan aplikasi yang anda gunakan untuk memastikan maklumat anda tidak disebarkan tanpa izin.
- Gunakan Kata Laluan yang Kukuh: Pilih kata laluan yang kompleks dan unik untuk setiap akaun dan pertimbangkan penggunaan pengurus kata laluan untuk menyimpan kata laluan anda.
- Berwaspada Terhadap E-mel dan Panggilan Tidak Dikenali: Jangan klik pada pautan dalam e-mel yang tidak diminta atau memberikan maklumat peribadi melalui telefon kepada pihak yang tidak dikenali.
- Gunakan Perisian Keselamatan: Pastikan anda mempunyai perisian antivirus dan firewall yang dikemas kini untuk melindungi peranti anda dari ancaman siber.
- Elakkan Berkongsi Maklumat Sensitif Secara Terbuka: Jangan berkongsi maklumat peribadi seperti nombor telefon atau alamat secara terbuka di media sosial.
Dengan kesedaran dan langkah-langkah pencegahan yang sesuai, anda boleh mengurangkan risiko pendedahan maklumat peribadi dan melindungi diri anda daripada ancaman dalam talian.
Apakah Ancaman Terhadap Maklumat Peribadi?
Ancaman terhadap maklumat peribadi semakin meningkat dengan pengumpulan dan penyalahgunaan data peribadi oleh pihak yang tidak bertanggungjawab. Ini boleh membawa kepada pelbagai risiko dan ancaman serius, termasuk:
1. Kecurian Identiti
Kecurian identiti berlaku apabila maklumat peribadi seseorang digunakan tanpa kebenaran untuk tujuan jenayah, seperti membuka akaun bank atau melakukan pembelian secara fraud. Ini boleh menyebabkan kerosakan kewangan dan reputasi yang besar kepada mangsa.
2. Penipuan Dalam Talian
Penipuan dalam talian melibatkan penipu yang menggunakan taktik manipulasi seperti e-mel phishing untuk memperdaya mangsa mendedahkan maklumat sensitif atau wang.
Maklumat yang dicuri boleh digunakan untuk aktiviti haram atau penipuan kewangan.
3. Spam
Spam merujuk kepada mesej atau e-mel komersial yang tidak diingini dan kerap. Selain mengganggu, spam boleh mengandungi perisian hasad atau pautan kepada laman web berbahaya.
Spammer sering mendapatkan alamat e-mel dari pangkalan data yang bocor atau sumber lain yang tidak sah.
4. Gangguan Privasi
Gangguan privasi berlaku apabila data peribadi dikumpul, digunakan, atau dikongsi tanpa pengetahuan atau persetujuan individu.
Ini boleh mendedahkan butiran kehidupan peribadi kepada pengiklan atau pihak ketiga yang tidak diingini, menjejaskan reputasi, dan mengakibatkan tekanan emosi.
Untuk mengurangkan risiko ancaman ini, adalah penting untuk mengambil langkah-langkah perlindungan yang sewajarnya seperti menggunakan kata laluan yang kukuh, mengelakkan perkongsian maklumat peribadi secara terbuka, dan berwaspada terhadap e-mel atau pautan yang mencurigakan.
Baca Juga : Apa Itu Aksara Khas
Apa Itu Kejuruteraan Sosial?
Kejuruteraan sosial dalam konteks keselamatan maklumat merujuk kepada teknik manipulasi psikologi yang digunakan oleh pihak tidak bertanggungjawab untuk memperdaya individu agar mendedahkan maklumat peribadi atau sensitif secara sukarela.
Teknik ini memanfaatkan kelemahan manusia, seperti kepercayaan, empati, dan keinginan untuk membantu, daripada kelemahan teknikal dalam sistem keselamatan. Tujuannya adalah untuk mendapatkan akses kepada maklumat yang sepatutnya dilindungi dengan memanipulasi tingkah laku manusia.
Beberapa taktik kejuruteraan sosial yang biasa digunakan adalah:
1. Phishing
Dalam serangan phishing, penyerang menghantar e-mel yang kelihatan sah seolah-olah daripada organisasi yang dipercayai, seperti bank atau syarikat besar.
E-mel ini bertujuan untuk menipu penerima supaya mendedahkan maklumat log masuk atau memuat turun perisian hasad.
2. Pretexting
Pretexting melibatkan penciptaan senario palsu untuk meyakinkan mangsa berkongsi maklumat sensitif.
Contohnya, penyerang mungkin menyamar sebagai pegawai bank atau pihak berkuasa untuk mendapatkan butiran kewangan atau peribadi dengan membuat cerita yang meyakinkan.
3. Baiting
Taktik baiting melibatkan penawaran insentif menarik seperti hadiah percuma atau muatan turun eksklusif untuk menarik mangsa.
Tujuannya adalah untuk mendorong mangsa mendedahkan maklumat atau memasang perisian berbahaya yang boleh membahayakan sistem mereka.
4. Tailgating
Dalam tailgating, penyerang mengikuti seseorang yang sah masuk ke kawasan terhad tanpa kebenaran.
Ini membolehkan mereka mendapatkan akses fizikal kepada maklumat atau kawasan yang sepatutnya dilindungi.
Serangan kejuruteraan sosial sering kali mensasarkan individu yang kurang arif tentang ancaman siber, seperti warga emas atau mereka yang tidak terlatih dalam amalan keselamatan internet. Kesan daripada serangan ini boleh termasuk pencerobohan privasi, kecurian identiti, kehilangan kewangan, dan kerosakan reputasi.
Untuk mengurangkan risiko kejuruteraan sosial, penting untuk meningkatkan kesedaran mengenai taktik yang digunakan oleh penyerang dan mengamalkan budaya kewaspadaan terhadap sebarang permintaan maklumat yang mencurigakan dalam kehidupan seharian dan di tempat kerja.
Apa Itu Maklumat Palsu?
Maklumat palsu merujuk kepada kandungan yang direka atau diselewengkan secara sengaja untuk menyesatkan orang ramai. Ini termasuk berita palsu, khabar angin, propaganda, dan penipuan dalam talian yang bertujuan mempengaruhi pendapat awam, mencetuskan kontroversi, atau mendapatkan keuntungan kewangan. Maklumat palsu biasanya disajikan dengan gaya sensasi dan emosional untuk menarik perhatian dan mudah tersebar melalui media sosial serta aplikasi permesejan seperti WhatsApp.
Apakah Kesan Penyebaran Maklumat Palsu?
Penyebaran maklumat palsu boleh membawa pelbagai kesan negatif kepada individu, masyarakat, dan institusi. Berikut adalah beberapa kesan utama:
- Mengelirukan Orang Ramai
Maklumat palsu boleh mengelirukan orang ramai dan menyebabkan mereka mempercayai fakta yang tidak benar, mengikis kepercayaan terhadap sumber maklumat yang sah, dan menjejaskan perbincangan awam yang konstruktif. - Mencetuskan Kepanikan dan Ketegangan Sosial
Maklumat palsu sering kali mencetuskan kepanikan dan ketegangan sosial, yang boleh membawa kepada konflik atau diskriminasi terhadap kumpulan tertentu. - Mencemarkan Proses Politik dan Demokrasi
Dalam konteks politik, maklumat palsu boleh mencemarkan integriti pilihan raya dan proses demokrasi, mengelirukan pengundi, dan mempengaruhi hasil pilihan raya. - Menjejaskan Kesihatan Awam
Maklumat palsu berkaitan kesihatan boleh mendorong keputusan perubatan yang tidak selamat dan merendahkan keyakinan terhadap otoriti kesihatan awam, yang boleh membahayakan kesejahteraan umum.
Untuk mengatasi kesan buruk maklumat palsu, penting untuk sentiasa menyemak kesahihan maklumat, merujuk kepada sumber yang boleh dipercayai, dan mengelakkan penyebaran maklumat yang tidak disahkan.
Langkah Melindungi Maklumat Peribadi
1. Jangan Kongsi Maklumat Peribadi Secara Sembarangan
Elakkan berkongsi maklumat peribadi seperti nama penuh, nombor kad pengenalan, nombor telefon, alamat, atau nombor akaun bank kecuali kepada pihak berkuasa rasmi. Pastikan anda mengesahkan permintaan maklumat dengan menghubungi nombor telefon perkhidmatan pelanggan yang sah.
2. Berhati-Hati Dengan Permintaan Maklumat Dalam Talian
Hati-hati apabila diminta untuk memberikan maklumat peribadi sebelum mengakses laman web yang kelihatan menarik. Ini mungkin merupakan cubaan untuk mencuri maklumat peribadi.
3. Hadkan Perkongsian Gambar dan Lokasi
Elakkan berkongsi gambar peribadi yang tidak sesuai dan matikan kamera web selepas menggunakannya. Hadkan perkongsian lokasi untuk mengelakkan perhatian tidak diingini.
4. Kemas Kini Tetapan Privasi
Urus dan kemas kini tetapan privasi anda supaya hantaran dan perkongsian dalam talian hanya boleh dilihat oleh orang yang dipercayai seperti keluarga dan rakan.
5. Lupuskan Peranti Elektronik Dengan Betul
Sebelum melupuskan peranti elektronik, pastikan semua data telah dipadam dengan betul menggunakan tetapan semula kilang dan program penyahsediaan data untuk memastikan tiada maklumat peribadi yang tertinggal.
6. Gunakan Kata Laluan Yang Kukuh
Pilih kata laluan yang panjang, kompleks, dan unik untuk setiap akaun dalam talian. Gunakan pengurusan kata laluan untuk menyimpan dan mengurus kata laluan anda dengan selamat.
7. Kemas Kini Perisian dan Sistem Operasi
Pastikan perisian antivirus, firewall, dan sistem operasi sentiasa dikemas kini dengan tampalan keselamatan terkini untuk melindungi peranti anda daripada ancaman keselamatan.
8. Gunakan Penyulitan
Gunakan penyulitan untuk melindungi data sensitif semasa penghantaran atau penyimpanan. Ini termasuk menggunakan protokol HTTPS dan perisian penyulitan untuk fail pada peranti anda.
Kesimpulan
Maklumat peribadi adalah aset berharga yang perlu dilindungi daripada ancaman keselamatan di internet. Dengan mengambil langkah berjaga-jaga, mengetatkan tetapan privasi, dan berwaspada terhadap risiko dalam talian, kita dapat mengurangkan kemungkinan menjadi mangsa kecurian identiti atau pelanggaran data.
Usaha bersama daripada individu, organisasi, dan kerajaan adalah penting untuk memastikan keselamatan maklumat peribadi di era digital ini. Kerjasama dan komitmen semua pihak diperlukan untuk membina persekitaran dalam talian yang lebih selamat dan terjamin.